Νέα ανάγνωση του χρήματος

Ριζοσπαστικές Αναγνώσεις

Karl Marx
«Το Κεφάλαιο. Κριτική της πολιτικής οικονομίας
Πρώτος τόμος: Η διαδικασία παραγωγής του κεφαλαίου»

• Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας,
• επιστημονική επιμέλεια: Θανάσης Γκιούρας / Θωμάς Νουτσόπουλος σε συνεργασία με τον Διονύση Γράβαρη,
• γλωσσική επιμέλεια: Βάσω Μπαχούρου,
• επιλογή και επιμέλεια εποπτικού υλικού – CD: Ηλίας Γεωργαντάς.
• σελ. 1.150, Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2016

Η νέα μετάφραση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου του Mαρξ, ενός κλασικού κειμένου της σύγχρονης περιόδου, έρχεται να αποδείξει ότι ένα κλασικό έργο δεν είναι ένα απολίθωμα που μένει να μας κοιτά από το ράφι της βιβλιοθήκης, αλλά μπορεί να αποτελέσει μια ενεργό παρουσία στις σύγχρονες αναζητήσεις και προοπτικές για την πορεία των σύγχρονων κοινωνιών.
Μια ομάδα πανεπιστημιακών από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης, με τον Θανάση Γκιούρα ως μεταφραστή, τους Θωμά Νουτσόπουλο και Διονύση Γράβαρη ως επιστημονικούς επιμελητές και τον Ηλία Γεωργαντά ως επιμελητή του εποπτικού υλικού (μια απροσδόκητη έκπληξη για τον αναγνώστη), ανέλαβε την εκ νέου μετάφραση και επιμέλεια του ογκώδους κειμένου και το πλαισίωσε με υλικό που μόλις το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα έγινε γνωστό στο ευρύτερο κοινό.
Το εγχείρημα αυτό έγινε σε συνεργασία με τη διεθνώς οργανωμένη έκδοση των Απάντων των Μαρξ και Ενγκελς (τη λεγόμενη MEGA), παρέχοντας έτσι στον Ελληνα αναγνώστη όχι μόνο ένα νέο κείμενο, αλλά και νέο υλικό από έναν στοχαστή που δεν έχει πάψει να προκαλεί με το βάθος της κριτικής του.
Συγκεκριμένα, μαζί με το κείμενο του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, παρουσιάζονται σε μια σειρά Παραρτημάτων περαιτέρω αναπτύξεις του Μαρξ για το ζήτημα της αξίας, τόσο από την επί μακρόν παραμελημένη πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου το 1867 όσο και από τις χειρόγραφες σημειώσεις του για τη δεύτερη γερμανική έκδοση το 1872, ενώ περιλαμβάνεται και μια πλούσια ανθολόγηση των παρατηρήσεων του Μαρξ από τη γαλλική έκδοση του 1875. Ολες οι σημειώσεις και οι Πρόλογοι του Ενγκελς βρίσκονται σε ξεχωριστό Παράρτημα· ο αναγνώστης έχει μπροστά του αποκλειστικά κείμενο του Μαρξ.
Ο πλούτος της έκδοσης όμως δεν σταματά εδώ: Ο αναγνώστης που έχει φυλλομετρήσει έστω το γραπτό κείμενο και στρέψει κατόπιν την προσοχή του στο εποπτικό υλικό που περιέχεται στο CD που διανέμεται συνοδευτικά με τον τόμο, θα βρει τον εαυτό του βυθισμένο στην εποχή του Κεφαλαίου, με περίπου δύο χιλιάδες φωτογραφίες από τη ζωή στις πόλεις, από τους τόπους εργασίας, από διαδηλώσεις, πολέμους και επαναστάσεις.
Η συνολική εντύπωση από τη μελέτη του ιδιαίτερα καλαίσθητου τόμου είναι κάτι που δύσκολα βρίσκει το αντίστοιχό του στη σύγχρονη αγορά βιβλίου.
Η νέα μετάφραση του Κεφαλαίου δεν απλοποιεί το κείμενο, αλλά αναδεικνύει μέχρι και σε επίπεδο μεμονωμένων όρων και λέξεων το πλούσιο ύφος του. Παράλληλα, το εκτενές εισαγωγικό σημείωμα των συντελεστών χρησιμεύει ακόμη και για τον ειδήμονα αναγνώστη σαν ένας πρώτος ξεναγός τόσο για την άρθρωση του κειμένου όσο και για την ιστορία του.
Μόλις από τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, και πάλι σε συνδυασμό με την έκδοση των MEGA, αρχίζει να γίνεται σαφές ότι το Κεφάλαιο ήταν ένα δυναμικό πρόγραμμα έρευνας, το οποίο ο Μαρξ δεν δίσταζε να εμπλουτίσει και να αναδιατυπώσει ανάλογα με τις ιστορικές εξελίξεις του δικού του ιστορικού παρόντος.
Αρχίζει επίσης να γίνεται σαφές ότι οι εκδόσεις των υπόλοιπων τόμων που δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατο του Μαρξ με την επιμέλεια του Ενγκελς, βασίστηκαν σε ένα πλήθος χειρογράφων, τα οποία δεν είχαν καταλήξει στην τελική μορφή τους. Τονίζεται έτσι η ιδιαίτερη σημασία του πρώτου τόμου, καθώς είναι ο μοναδικός τον οποίο ο Μαρξ ενέκρινε για δημοσίευση και επιμελήθηκε επανειλημμένα.
Στον τόμο αυτόν ο Μαρξ παρουσιάζει τη διαδικασία παραγωγής του κεφαλαίου, αναπτύσσοντας για παράδειγμα τις κατηγορίες του εμπορεύματος, της ανταλλακτικής αξίας, της αφηρημένης εργασίας, της υπεραξίας, των διάφορων μορφών του κεφαλαίου, αλλά επίσης και της περιβόητης πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου, που είναι γραμμένη «στα χρονικά της ανθρωπότητας με αίμα και φωτιά».
Τόσο ο Πρόλογος όσο και οι υποσημειώσεις των επιμελητών διασαφηνίζουν πολλά ιστορικά στοιχεία, διευρύνοντας έτσι τον ορίζοντα της πρόσληψης, μέχρι και στο επίπεδο της βιογραφικής λεπτομέρειας: Τον Ιανουάριο του 1859, όταν ο Μαρξ ζητά χρήματα από τον Ενγκελς για να στείλει το βιβλίο Για την κριτική της πολιτικής οικονομίας στον τυπογράφο στη Γερμανία, σημειώνει: «Δεν πιστεύω να συντάχθηκε ποτέ ένα κείμενο για “το χρήμα” υπό το καθεστώς τέτοιας έλλειψης χρήματος. Οι περισσότεροι συγγραφείς για αυτό το θέμα βρίσκονταν σε αγαστή σύμπνοια με το αντικείμενο των ερευνών τους».
Η νέα μετάφραση του Κεφαλαίου εγκαινιάζει μια νέα ανάγνωση αυτού του θεμελιώδους έργου μέσα στον εικοστό πρώτο αιώνα (η μετάφραση Μαυρομμάτη, μοναδική μέχρι τώρα διαθέσιμη στο εμπόριο, χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950).

Επιστήμη και κοινωνία

Λουί Αλτουσέρ
«Για τον Μαρξ»

• Μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος
• Πρόλογος: Ετιέν Μπαλιμπάρ
• Επίμετρο: Παναγιώτης Σωτήρης
• Εκδόσεις Εκτός Γραμμής Σελ. 422
• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Γραμμένο το 1965 το βιβλίο δεν αποτελεί, σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, μια πλήρη ανάγνωση του Μαρξ αλλά ένα έναυσμα για μια διαρκή (διηνεκή) ανοικοδόμηση του μαρξισμού ως πολιτικής και οικονομικής φιλοσοφίας και μια κριτική τόσο για την επιστημονικότητα όσο και την ιστορικότητά του.
Το βιβλίο αποτελεί έναν κόμβο νημάτων και νοημάτων που στράφηκαν σε διάφορες ερμηνείες, άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές, πάντα όμως αποδοτικές, «με στόχο τη ριζική αναθεμελίωση του μαρξισμού και όχι την κατασκευή ενός νέου δόγματος».
Οπως σημειώνει στην εισαγωγή ο Ετιέν Μπαλιμπάρ, το βιβλίο αυτό δεν είναι τεκμήριο, είναι σημαντικό, όμως, για δύο λόγους: ο πρώτος είναι ότι αποτελεί μία από τις πιο εντυπωσιακές εκδηλώσεις του φιλοσοφικού ύφους του Αλτουσέρ, ενός ύφους που μοχθεί για αυστηρότητα και επιστήμη, ρητορική και πάθος. Ο δεύτερος είναι ότι παράγει έναν εκπληκτικό αστερισμό από ευνοϊκά εργαλεία που διανοίγουν τη δυνατότητα να εξαχθούν έννοιες και ερωτήματα που προέρχονται από τον ίδιο τον Μαρξ σε όλο το πεδίο της επιστημολογίας, της πολιτικής και της μεταφυσικής.
Ξεχωρίζουν τα κεφάλαια «Για τον νεαρό Μαρξ» (ζητήματα θεωρίας), «Μαρξισμός και ανθρωπισμός», «Τα χειρόγραφα του 1844 του Καρλ Μαρξ» (πολιτική οικονομία και φιλοσοφία), οι «Σημειώσεις για ένα υλιστικό θέατρο» και βέβαια, η εισαγωγή του Ετιέν Μπαλιμπάρ, αλλά και το επίμετρο με τίτλο «Η μοναξιά ενός κομμουνιστή φιλοσόφου» του Παναγιώτη Σωτήρη, ο οποίος σημειώνει: «...Στην πραγματικότητα ο Αλτουσέρ δεν έπαψε ποτέ να αναμετριέται με το ερώτημα μιας υλιστικής διαλεκτικής, δηλαδή μιας θεωρητικής πρακτικής που να μπορεί να ακολουθεί την πραγματικότητα, και άρα τη δυνατότητα μετασχηματισμού της».
Οσο και αν είναι διαφορετικές οι συνθήκες εντός των οποίων αναπτύχθηκε η προβληματική του Αλτουσέρ από τις σημερινές -και μετά την κοσμοϊστορική πτώση του «κομμουνισμού»- το βιβλίο μπορεί να προβληματίσει σοβαρά τα νέα κινήματα και τη νέα προσέγγιση της πραγματικότητας με «σοσιαλιστικούς» όρους και πνευματική ανοιχτοσύνη, που επιτρέπει τη διατήρηση της αισιοδοξίας και της ελπίδας για, επιτέλους, έναν δικαιότερο (και ομορφότερο) κόσμο.
Περιέχει το αίτημα της ανατροπής του καπιταλισμού και τον αγώνα για έναν ριζικό κοινωνικό ορίζοντα απελευθέρωσης και χειραφέτησης.
 http://www.efsyn.gr/

from ΠΑΠΑΤΖΗΔΕΣ http://ift.tt/1Pn1Ocd
via IFTTT